Сілавікі, якія карысталіся сэкс-паслугамі дзяўчат-падлеткаў з рэзананснай справы, засталіся на волі. Разбіраліся чаму

Падрабязнасці скандальнай гісторыі з экс-начальнікам аддзела Віцебскай пракуратуры Аляксандрам Ільіным сталі вядомыя дзякуючы «Альянсу расследавальнікаў Беларусі», які апублікаваў прысуд. Нагадаем, мужчына разам з «памочнікамі» трымаў у сэкс-рабстве як мінімум дзесяць дзяўчынак: выкрадаў, катаваў, гвалтаваў сам і «пастаўляў» іх іншым, у тым ліку супрацоўнікам пракуратуры, СК і КДБ. Аднак яны праходзілі па справе толькі сведкамі і адказнасці не панеслі. Жыхарка Віцебска вырашыла даведацца, чаму гэтых сілавікоў не судзілі. З такім пытаннем яна патэлефанавала ў пракуратуру і СК. А «Люстэрка» спытала ў былога пракурора, як у гэтай сітуацыі мусілі дзейнічаць сілавікі.

Пракуратура: «Гэта ўвогуле не тэлефонная размова»

Віцяблянка патэлефанавала ў Следчы камітэт і пракуратуру па Віцебскай вобласці з пытаннямі, чаму названыя ў прысудзе сілавікі засталіся на волі і ці праводзіцца нейкая праверка цяпер, калі расследавальнікі апублічылі іх звесткі. Запіс размовы яна перадала «Люстэрку».

— Былі навіны, што ў нас у Віцебску яшчэ ў 2013 годзе быў асуджаны супрацоўнік пракуратуры за тое, што гвалтаваў няпоўнагадовых, браў у сэксуальнае рабства, збіваў іх. Па справе праходзілі супрацоўнікі міліцыі, КДБ, пракуратуры, але як сведкі. Іх дзяўчынкі апазналі, але яны на волі… — патлумачыла пытанне віцяблянка падчас званка ў пракуратуру.

— Я зразумела, пра каго вы кажаце, але, ведаеце, гэта ўвогуле не тэлефонная размова. Вам трэба прыйсці на прыём. Па тэлефоне вас ніхто не бачыць. Гэта трэба пашпарт, вашыя звесткі, — адказала супрацоўніца.

— Гэта ж усё ёсць у адкрытым доступе. Ёсць прысуд, там усе звесткі. Чаму не праведзенае ніякае следства далей, гэтыя людзі засталіся сведкамі? Для гэтага ж не патрэбныя мой пашпарт і мой зварот.

— Калі хочаце, можаце пісьмова звярнуцца.

— Каб людзей асудзілі за злачынства, якое даказанае, трэба пісьмовы зварот напісаць?

— Ёсць пэўны парадак звароту грамадзян. Па тэлефоне ніхто ж вас не бачыць, разумееце?

— Я разумею. Але калі б гэта мой сусед быў і я даведалася [пра яго злачынства], я б паскардзілася ў міліцыю. Усё даўно вядома, прысуд быў яшчэ ў 2013 годзе, а людзі дагэтуль на волі. Мне страшна, нашыя дзеці ходзяць па вуліцах…

— Калі там праўдзівыя звесткі, вядома, будзе праводзіцца праверка.

— А чаму яна раней не праводзілася? Столькі гадоў прайшло.

— Такія рэчы я не магу вам па тэлефоне сказаць. Вы можаце звярнуцца пісьмова, прыйсці на прыём. Калі гэтыя звесткі ёсць, будзе дадзеная прававая ацэнка.

— Дык яна дзесяць гадоў (з моманту абвяшчэння прысуду. — Заўв. рэд.) не давалася.

— Вы ж не ведаеце.

— Дык няма інфармацыі [што яны былі асуджаныя і панеслі пакаранне]. А калі ёсць, чаму гэта не абвешчана? Можа, хтосьці можа расказаць пра гэта, напісаць? У вас ёсць прэс-служба, хай бы яны апублікавалі. Гэта ж для грамадскасці важна: ва ўсіх дзеці.

— Праца ў гэтым кірунку праводзіцца, — адказала жанчына.

Следчы камітэт: «А хто вам, звычайнаму чалавеку, будзе паведамляць такую інфармацыю?»

З такім самым пытаннем дзяўчына патэлефанавала ва УСК па Віцебскай вобласці, аддзел па працы са зваротамі грамадзян. Там размова пайшла прыкладна па такім жа сцэнары: супрацоўніца сказала, што ведамства не дае каментароў па тэлефоне, і прапанавала пісаць зварот.

— Чаму наогул трэба пісаць зварот, калі людзі здзейснілі злачынства і застаюцца на волі? Гэтая інфармацыя ў Следчага камітэта ёсць, а я павінная пісаць зварот.

— Таму што вы тым самым рэалізуеце сваё права.

— А чаму СК без звароту не можа заняцца гэтым пытаннем?

— Патэлефануйце ў дзяжурную частку, ваш сігнал зафіксуюць і правядуць праверку па вашых аргументах, разбяруцца. <…> У іх ёсць адзіная кніга, праводзілася праверка ці не. Я не ўпаўнаважаная даваць такія каментары, не праводжу праверку, у мяне няма доступу да гэтых баз дадзеных.

— У дзяжурнай частцы будуць ведаць? Падкажыце, калі ласка, нумар тэлефона.

— Якога органа? Вы нават не можаце сказаць, хто праводзіў праверку і хто мусіць рэагаваць.

— Я звычайны чалавек, адкуль я магу ведаць, хто праводзіць такія праверкі? Калі быў суд…

— А хто вам, звычайнаму чалавеку, будзе паведамляць такую інфармацыю? Праверка праводзілася па вашай заяве? Вы якое дачыненне маеце да гэтай праверкі? Вы сведка? У дачыненні да вас праверку праводзілі?

— Я жыву ў Віцебску, дзе людзі, якія здзяйснялі злачынствы, знаходзяцца на волі. У мяне дзіця маленькае, пляменніцы 12 гадоў. Я не ведаю, трапіць яна ў рукі гэтых людзей ці не. Вы лічыце нармальным, што злачынцы ходзяць па горадзе, а я і іншыя людзі не маюць права ведаць, будуць яны пакараныя ці не?

— Пры наяўнасці дастатковых падставаў будуць прынятыя меры рэагавання.

— Дык гэтыя падставы ёсць. Ёсць пратакол (гаворка пра прысуд суда. — Заўв. рэд.), дзе ўсё напісана.

— Значыць, звяртайцеся, — перабіла віцяблянку супрацоўніца СК. — Калі вы хочаце нейкім чынам засцерагчы вашых дзяцей, вашую сям’ю, блізкіх сваякоў ад злачынных замахаў, магчымых злачынных замахаў — органы ўнутраных справаў кампетэнтныя гэтым займацца. Калі ў дачыненні да вас, вашых блізкіх праводзіліся нейкія праверкі, па вашых заявах праводзіліся нейкія праверкі — калі ласка, паведаміце, кім яны праводзіліся. Я вас перанакірую. Больш ніякіх каментароў з гэтай нагоды я даваць не магу. Калі ласка — у дзяжурную частку УУС або тэрытарыяльнага АУС па месцы жыхарства. Нават па тэлефоне фіксуюць ваш сігнал. Будуць праводзіць нейкія праверкі, нейкія мерапрыемствы.

— Гэта нейкі кашмар. Усе звесткі ва ўсіх ёсць, быў прысуд, а людзям трэба звяртацца, каб асудзілі злачынцаў, якія праходзілі як сведкі.

— Дык вы з чым не згодныя — з прысудам? У вас ёсць звесткі, новыя абставіны, якія былі невядомыя падчас расследавання крымінальнай справы і вынясення прысуду? Калі ласка, заяўляйце пра новыя абставіны. <…> Органы ўнутраных справаў праводзяць першапачатковую праверку. Мы ўжо пасля расследуем крымінальныя справы. Па пэўнай катэгорыі злачынстваў мы самастойна праводзім праверкі. Але першапачаткова ўсе звяртаюцца ў органы ўнутраных справаў. Калі ў вас што да гэтага прысуду Ільіна ёсць нейкія звесткі, якія не былі ўлічаныя, вы можаце паведаміць у міліцыю.

— Там нават правяраць няма чаго — там усё ёсць у матэрыялах справы.

— Ну, калі ўсё ёсць у матэрыялах справы, па гэтай справе вынесены абвінаваўчы прысуд, правільна?

— Аднаму чалавеку, астатнія прайшлі як сведкі, хоць таксама ўдзельнічалі ў гэтым усім.

— Вы не згодныя з гэтым прысудам. Ёсць парадак абскарджання прысуду суда — калі ласка. У КПК ён замацаваны.

— Я проста ў шоку. Я размаўляю з супрацоўнікам Следчага камітэта, які мне, звычайнаму чалавеку, кажа абскардзіць прысуд, калі там ёсць прозвішчы людзей і факты ўчынення імі злачынстваў. Вы разбірацца з гэтым не збіраецеся, а павінная я абскардзіць! — абурылася дзяўчына.

— З чым канкрэтна вы не згодныя? Вы задаяце мне правакацыйныя пытанні. Чым я магу вам дапамагчы, скажыце, калі ласка?

— Перадайце сваім калегам, свайму кіраўніцтву, каб гэтым заняліся.

— [Тэлефануйце] у дзяжурную частку — там зафіксуюць вашыя дадзеныя, і па гэтых фактах правядуць праверку. Правераць інфармацыю, якую вы ім падасце. Няма за што.

Экс-супрацоўнік Генпракуратуры: «Справу відавочна хавалі і хацелі замяць, каб не было грамадскай агалоскі»

— Як мусілі дзейнічаць ведамствы, якія займаліся справай Ільіна да абвяшчэння прысуду ў 2013 годзе, і суд, які прызнаў яго вінаватым?

— Мяркуючы з усяго, справу перадалі ў суд у пачатку вясны 2012 года. Пры гэтым Ільін яшчэ ў 2007-м быў абвешчаны ў вышук, то-бок у вытворчасці яна знаходзілася досыць даўно. Што да Сакалова, Навіцкага, Лескаўца, Яцука, Захарава, Лягчыліна і Шындзікава — і на момант папярэдняга следства, і на момант пачатку суда пра іх і іх адносіны з пацярпелымі ўсё было вядома. Трэба глядзець матэрыялы, але, паколькі былі пратаколы апазнання, гэтыя людзі 100% адпрацоўваліся і ў дачыненні да іх мусілі быць прынятыя працэсуальныя рашэнні.

Як мы бачым з прысуду, той жа Барыс Міхайлавіч Сакалоў, начальнік УБЭП Віцебскага УУС, бавіў час у кампаніі Ільіна і мясцовых бізнесоўцаў у саўнах, лазнях, уступаў у палавыя зносіны з няпоўнагадовымі. Ёсць іншыя фігуранты, якіх дзяўчаты таксама апазналі. Суд прызнаў, што гэта сапраўды было. Тут угледжваюцца прыкметы злачынства па артыкуле 168 КК Беларусі (Палавыя зносіны і іншыя дзеянні сэксуальнага характару з асобай, якая не дасягнула шаснаццацігадовага ўзросту).

Вярхоўны суд часткова змяніў прысуд — выключыў некаторыя артыкулы з прычыны заканчэння тэрміну даўнасці прыцягнення да адказнасці. Але ў астатнім пакінуў яго ў сіле, у тым ліку і сцверджанні, што факты злачынства Сакалова, Навіцкага, Яцука і іншых асобаў у дачыненні да няпоўнагадовых устаноўленыя. Значыць, да іх мусілі ўжываць, як у нас кажуць, дазвольныя пастановы. У судзе гэтых фігурантаў апытвалі як сведак. Тут ёсць два варыянты.

• Першы — крымінальны пераслед спыняецца з прычыны заканчэння тэрміну даўнасці. Калі ідзе следства, абвінавачаны мусіць даць згоду на гэта. Але раптам ён хоча быць апраўданы і прызнаны невінаватым? Калі ён не згаджаецца, справу накіроўваюць у суд, які ўжо мусіць разбірацца. Калі гэтыя людзі далі згоду, то яны прызналі сябе вінаватымі ў здзяйсненні злачынства. У гэтым я вельмі сумняваюся, бо яны былі дзейнымі супрацоўнікамі сілавых органаў, а гэта ўсё — ты аўтаматам вылятаеш з працы, страчваеш пенсію.

• Другі — адмова ў завядзенні крымінальнай справы, і я на 99% упэўнены, што ў матэрыялах ёсць такая пастанова ў дачыненні да Сакалова і астатніх. Магчыма, выкарыстоўваўся хітрык, што яны не ўсведамлялі, што дзяўчынкам няма 16 гадоў. Але гэта глупства, бо судом даказана, што Ільін пра гэта ведаў. Зыходзячы з адносін з Ільіным — даўніх, доўгіх дружалюбных і шматразовых сустрэч, у тым ліку ў кампаніі гэтых дзяўчынак, яны мусілі ўсё разумець. Акрамя таго, гэта не проста нейкія грамадзяне — гэта супрацоўнікі праваахоўных органаў.

Яшчэ, магчыма, следчыя сказалі, што недастаткова доказаў: слова дзяўчынак супраць словаў «паважаных міліцыянераў і супрацоўнікаў КДБ». Тады гэта ўваходзіць у супярэчнасць з высновамі суда. А суд прызнаў паказанні пацярпелых дакладнымі і прадставіў іх у якасці доказаў віны Ільіна. У такім выпадку гэтыя адмоўныя пастановы мусяць быць адмененыя. І тут пытанне да наглядных пракурора і дзяржабвінаваўцы, да таго ж суда, касацыі. Калі гэтага не зрабіў суд першай інстанцыі — Беларускі вайсковы суд, значыць, мусіў зрабіць суд касацыйнай інстанцыі — Вярхоўны. А пракуроры мусілі яшчэ і адрэагаваць на адрас кіраўнікоў МУС і КДБ аб немагчымасці далейшага знаходжання гэтых людзей у шэрагах органаў унутраных справаў і дзяржбяспекі.

Зноў жа, дзіўна, што разглядаў справу Беларускі вайсковы суд: Ільін не быў вайскоўцам, ён падпадае пад юрысдыкцыю так званых агульных судоў. Яго суўдзельнікаў якраз судзілі ў Віцебскім абласным судзе. Так што прысуд усплыў — пытанняў шмат. Тое, як гэтая справа ішла, сведчыць, што яе відавочна хавалі і хацелі замяць, каб не было грамадскай агалоскі.

Ільіна асудзілі ў 2013 годзе. Ён хаваўся, таму яго справу маглі вынесці ў асобную вытворчасць. Але ў дачыненні да яго суўдзельнікаў мусіла быць агульная крымінальная справа — там гаворыцца пра 17-гадовую дзяўчыну і Гулідава (паведамлялася, што Ільін разбэсціў 17-гадовую дзяўчыну, а потым залучаў яе ў пошук іншых ахвяр-школьніц. Гулідаў займаўся іх перавозкай. — Заўв. рэд.). А мы бачым, што ў 2008-м Віцебскі суд рознымі складамі фактычна адначасова разглядаў дзве справы і вынес паралельна незалежна адзін ад аднаго два прысуды — 11 снежня дзяўчыне і 17 снежня Гулідаву. Хоць яны дзейнічалі ў складзе адной групы Ільіна.

То-бок справу раздрабнілі на часткі. Усё кола пацярпелых і сведкі мусілі прайсці па справе Гулідава, той дзяўчыны, а потым па справе Ільіна. Можа, там акрамя названых яшчэ больш высокапастаўленыя фігуранты або шырэйшае кола асобаў са структур і органаў Віцебскай вобласці раздробненае, схаванае і такім чынам пахаванае.

Чаму пахаванае? Калі ў рамках агульнай крымінальнай справы ў дачыненні да кагосьці праводзяцца следчыя мерапрыемствы на дачыненне да злачынства, гэтыя матэрыялы мусяць вылучацца ў асобную вытворчасць, каб ім можна было даць юрыдычную ацэнку і потым праверыць правільнасць прынятых рашэнняў.

Але ў нас следства і пракуратура заўсёды хітруюць. У праваахоўных сістэмах, калі ёсць людзі, якія быццам і датычныя, але іх віну не могуць ці не хочуць даказаць, выносяць дазвольныя пастановы — тады разам з агульнай крымінальнай справай усе матэрыялы ідуць у суд. Адтуль іх ужо немагчыма запатрабаваць, пераправерыць, адмяніць альбо па іх распачаць крымінальную справу. Так хаваюць матэрыялы ў дачыненні да таго, каго хочуць выгарадзіць.

То-бок калі матэрыялы ў дачыненні да Сакалова, Навіцкага, Яцука, Захарава і іншых — у той крымінальнай справе Ільіна, адмяніць рашэнні ўжо немагчыма. Рабілася ўсё, каб людзі не даведаліся пра падзеі ў Віцебскай вобласці. Але пра маштаб злачынстваў можна здагадацца: начальнік полацкага КДБ і вядомыя прадпрымальнікі, начальнік аддзела пракуратуры. А колькі там людзей, якія ў прысудзе не фігуруюць і чыіх прозвішчаў дзяўчынкі не змаглі назваць?

Як той жа Сакалоў застаўся ў МУС пасля прысуду, дзе ўстаноўлена, што ён хадзіў па барах і саўнах з бізнесоўцамі, якіх правяраў як начальнік УБЭП, пры гэтым з імі былі няпоўнагадовыя дзяўчынкі, — для мяне наогул загадка. За драбнейшыя правіны з трэскам вылятаюць з органаў, а ў яго кар’ера потым нават пайшла далей (Сакалова павысілі да намесніка начальніка ГУБЭЗ МУС. — Заўв. рэд.)

— Цяпер ужо іх нельга прыцягнуць да адказнасці, бо скночыўся тэрмін даўнасці: злачынствы па ч 1. 168 лічацца менш цяжкімі, іх тэрмін даўнасці — пяць гадоў. Можна толькі падымаць пытанне пра вывучэнне матэрыялаў справы і давання ацэнкі тым жа пракурору, дзяржабвінаваўцу. Ёсць прысуд, там устаноўлена, што гэтыя людзі ўступалі ў палавую сувязь з няпоўнагадовымі. З улікам іх прафесійнай падрыхтоўкі і пасадаў яны не маглі не разумець, што гэта фактычна дзеці, якая за гэта адказнасць для іх. Чаму яны не былі звольненыя з органаў унутраных справаў за злачынства і правіну, якая дыскрэдытуе званне супрацоўніка міліцыі?

«У прававой дзяржаве абавязкова мусілі ўзяць на кантроль, пачаць пракурорскую праверку»

— Званка звычайнага грамадзяніна дастаткова для пачатку праверкі? Ці сапраўды абавязкова трэба пісаць зварот, прыходзіць на прыём?

— Калі паведамляецца пра злачынства, супрацоўнікі абавязаныя рэагаваць маментальна. Нават калі гэтае паведамленне паступіла ў пракуратуру — тады яго перанакіруюць у органы ўнутраных справаў для рэагавання. Але калі чалавек паведамляе пра падзеі мінулых гадоў, патрабуюць звярнуцца пісьмова ў органы або прыйсці зрабіць заяву пад пратакол. І тут бываюць маніпуляцыі нормамі КПК з боку пракурораў, следчых і міліцыянераў.

Падставай для завядзення крымінальнай справы могуць быць: заява грамадзян, паведамленне пра злачынства ў СМІ, непасрэднае выяўленне органам крымінальнага пераследу звестак, якія сведчаць пра прыкметы злачынства (гэта адзначаецца ўартыкуле 166 КПК РБ. — Заўв. рэд.). Заявы грамадзян могуць быць вуснымі і пісьмовымі, але вусная мусіць заносіцца ў пратакол. То-бок закон прадугледжвае, што грамадзянін мусіць яго агучыць у органе крымінальнага пераследу альбо накіраваць туды пісьмова.

Калі ім не трэба, яны кажуць: «Прыходзьце пішыце заяву» або «Прыходзьце — мы запратакалюем». А калі яны зацікаўленыя, такія званкі ўжо могуць разглядацца як непасрэднае выяўленне звестак органам крымінальнага пераследу. То-бок у пракуратуры маглі б самі ўсё гэта ініцыяваць.

У прававой дзяржаве публікацыі ў электронных СМІ — гэта паведамленні пра злачынствы, на іх абавязаныя рэагаваць. Але для рэжыму Лукашэнкі ўсе электронныя СМІ, якія пішуць пра справу Ільіна, — экстрэмісцкія рэсурсы. То-бок фармальна на іх не могуць арыентавацца. Але, паўтаруся, гэты факт у прававой дзяржаве абавязкова мусілі ўзяць на кантроль, пачаць пракурорскую праверку, як так здарылася.

Якія працэсуальныя рашэнні былі прынятыя тады і чаму? Куды глядзелі пракуроры пасля ўступлення прысуду ў сілу, калі гэтым прысудам ўстаноўлена, што і іншыя асобы ўступалі ў палавыя зносіны з няпоўнагадовымі? Але ў цяперашніх рэаліях, вядома, яны будуць казаць «пішыце лісты, прыходзьце з заявамі». Для чаго гэта робіцца? Калі чалавек прыходзіць у пракуратуру ці ў СК, на яго можна псіхалагічна ціснуць, можна наогул затрымаць, прыдумаць, што ён, напрыклад, падтрымлівае экстрэмізм, раз звяртаецца па інфармацыю на экстрэмісцкія рэсурсы.

Яшчэ момант: па справе Ільіна ёсць прысуд. Для пракурораў, следчых, міліцыянераў, калі ёсць судовае рашэнне, — «усё, усе пытанні да суда, мы ўмываем рукі». Няма ніякай тэрміновасці, не здзяйсняецца новае злачынства, спыняць злачынныя дзеянні не трэба: «Факты даўно вядомыя, яшчэ і праз суд прайшлі, мы сядзім спакойна на сваіх крэслах і не варушымся». Але такое стаўленне было і да 2020 года.

Чытайце таксама